Rusiya

862-ci ildən etibarən kəsilməz dövlətçiliyi mövcuddur. "Rusiya" (rus."Россия") adını rəsmi dövlət adı kimi ilk dəfə I Pyotr 1721-ci ildə ölkəni Rusiya İmperiyası adlandıranda istifadə etmişdir. Rusiya Federasiyası adını 25 dekabr 1991-ci ildə almışdır.

[redaktə]
Dövlətçilik ənənəsi

Kiyev knyazlığı (862-1242)

Böyük Vladimir knyazlığı (1157-1389)
Moskva knyazlığı (1246-1389)
Böyük Moskva knyazlığı (1389-1547)
Rus çarlığı (1547-1721)
Rusiya İmperiyası (1721-1917)

Rusiya Respublikası (1917)
Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası (1917, 1922-ci ildən SSRİ-nin tərkibində)
Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı (1922-1991)
Rusiya Federasiyası (1991-ci ildən bu günə kimi)
[redaktə]
Rusiya Respublikaları
Əsas məqalə: Rusiya şəhərləri


Adıgey Respublikası
Altay Respublikası
Başqırdıstan Respublikası
Buryatiya Respublikası

Dağıstan Respublikası
İnquşetiya Respublikası
Kabarda-Balkariya Respublikası
Kalmıkiya Respublikası
Qaraçay-Çerkesiya Respublikası
Kareliya Respublikası
Komi Respublikası
Mari El Respublikası
Mordoviya Respublikası
Saxa (Yakutiya) Respublikası
Şimalı Osetiya-Alaniya Respublikası

Tatarıstan Respublikası
Tuva Respublikası
Udmurtiya Respublikası
Xakasiya Respublikası
Çeçenistan Respublikası
Çuvaşıstan Respublikası
[redaktə]

Əhalisi

 Rusiyada 2010-cu ilin oktyabrında keçirilmiş siyahıyaalmanın nəticələri açıqlanıb. Dekabrın 16-da dərc olunmuş rəsmi məlumata görə, 2002-ci ildən əhalinin sayı 2,3 milyon nəfər (1,6 faiz) azalaraq 142 milyon 857nəfərə düşüb. Rusiya bu göstərici ilə Çin, Hindistan, ABŞ, İndoneziya, Braziliya, Pakistan və Banqladeşin ardınca 8-ci yerdə durur. Rusiya 2002-2010-cu illərdə ən çox kənd əhalisini itirib. Bu müddət ərzində 8,5min kənd tam məhv olub. Kağız üzərində qalan daha 19,4 min kənddə heç kim yaşamır. Əhalinin orta yaşı 39-dur. 2002-ci ildə bu göstərici 37,7 olub. Milli tərkibə gəlincə, 80,9 faiz özünü rus hesab edir. İkinci yerdə tatarlar gəlir – 3,87 faiz. Üçüncü yeri ukraynalılar (1,41 faiz) tutur. 

Siyasi sistemi

Rusiya Prezidentli Respublikadir.Dövlət başçısı prezidentdir.Prezident ümumxalq səsverməsi ilə 4 il müddətinə seçilir.Yaşı 35-dən az olmayan və 10 ildən artıq ölkədə yaşayan hər bir vətəndaş Rusiya Federasiyasının Prezidenti seçilə bilər.Eyni şəxs ardıcıl olaraq iki dəfədən artıq prezident seçilə bilməz. Qanunverici hakimiyyət ikipalatalı Federasiya Şurası və Dövlət Duması tərəfindən həyata keçirilir.Dumaya seçilmək üçün yaç senzi 21 yaşdır.Deputat Dumaya seçildiyi andan hər hansı ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola və ya digər hökumət vəzifələri tuta bilməz. Məhkəmə hakimiyyəti-Rusiyanın xarici dövlətlərlə bağladığı müqavilələrə və ölkə qanunlarına riayət edilməsinə nəzarət, habelə ərazi mübahisələrini həll edir. Siyasi partiyalar.Hazırda Rusiyada fəaliyyət göstərən əsas partiyalar bunlardır: "Uedinaya Rossiya", Kommunist Partiyası, Liberal Demokrat Partiyası, "Rodina", "Yabloko" və s.

Təbii resursları

Dünyanın ən böyük dövləti olan Rusiya dünya üzrə təsdiqlənmiş resursların 21 faizinə sahibdir.Təbii qaz istehsalında dünyada birinci, neft istehsalında isə ikinci yerdədir.Rusiya 80 milyard barel nefte sahibdir və bu düyna neftinin 4.6 faizini təşkil edir.Neft ehtiyatına görə dünyada 8-cidir.Neft istehsalına görə isə Səudiyyə Ərəbistanından sonra 2-cidir. Rusiyanın təsdiqlənmiş qaz ehtiyatı 47 trilyon m3dir.Dünya qaz ehtiyatının 27 faiznə sahib olmağla həm də ən yaxın rəqibi İrandan 2 dəfə üstələyir.

BRAZILYA

Brazilya21 Aprel 1500-cü ildə Portuqaliyalı bir gəmiçi olan Pedro Alveras Cabrol, Hindistana gedirəm deyərək Cənubi Amerikaya ayaq basdı və ölkəni Portuqaliya kralı adına zəbt etdiyini elan etdi. 1530-cu illərdə Martın Alfonso da Sousa liderliyindəki bir kəşf gəzintisi əsnasında, strateji nöqtələr olan yerlərə, Rio da Janerio ilə bir il sonra da bu günki Santos şəhərinin əsası olan Sao Vicente şəhərlərini qurdular. Piratiningo şəhəri də, 1532-ci ildə Sao Vicente yaxınlığında yüksək bir ərazidə quruldu. Portuqaliyaların İspaniya hakimiyyətinə girdiyi 1580-ci ildən 1640-cı ilədək Braziliya bir İspaniya müstəmləkəsi oldu. 1640-cı iildə Portuqaliyalılar Braziliyanı təkrar ələ keçirdilər. Dövlət mərkəzi 1763-cü ildə Salvadordan Rio da Janerioya köçdü.

1698-ci ildə Sao Pauloda bol miqdarda qızıl tapıldı. Daha sonra iç seqmentlərə Amazon hövzəsinə edilən kəşf gəzintiləri nəticəsində başqa mədənlər də tapıldı. Bölgədə müxtəlif feodal qruplar ortaya çıxsa da çox yaşamayıb yenidən birlik təmin edildi.

1572-ci ildə Braziliyanı rəhbərlik baxımından Salvador və Rio da Janeriodan ibarət olmaq üzrə ikiyə ayıran sistem, XVII. əsrin dörddəbirinə qədər davam etdi. On altı və on yeddinci əsrdə İspanlar, İngilislər, Fransızlar və Almanlar zaman zaman bu bölgəni ələ keçərmək istədilərsə də müvəffəq ola bilmədilər. 1807-ci ildə Portuqaliyanın Napolyon Bonapart tərəfindən işğal edilməsi ilə kral ailəsi və dövlətin bəzi liderləri Braziliyaya qaçdılar və ertəsi il hükumet mərkəzini Rio da Janerioda qurdular. Bu əsnada Braziliyanın əhalisi 2.500.000 olub, bunun 400.000-i ağ 1.300.000 zənci və 800.000-ini yerli xalq təşkil edirdi. Zəncilər böyük şəkərqamışı fermalarında və mədənlərdə işlədilmək üzrə 1538-ci ildə Afrikadan kölə olaraq gətirilmişlər. 1819-cu ildə Napolyonun Avropa dövlətlərinə məğlub olması nəticəsində Portuqaliya kralı, qardaşı oğluu Don Pedronu, Braziliya Ümumi Qubernatoru təyin edərək Portuqaliyaya geri döndü.

1822-ci ildə Portuqaliya parlamenti ilk koloniya statusuna geri dönmək istəyəndə, Braziliyalılar, Don Pedro Jose Boni Faciə deAndrada Silvanın liderliyində müstəqillik hərəkətlərini başlatdılar və 7 Sentyabr 1822-ci ildə müstəqilliklərini elan edib, 1824-cü ildə liberal bir konstitusiya qəbul etdilər. Nizamsız döyüşlərdən sonra Portuqaliyalılar Braziliyanın müstəqilliyini qəbul etmək məcburiyyətində qaldılar. Braziliya 1889-cu ilə qədər krallıqla idarə edildi.

Latın Amerikasında ən uzun müddət krallıqla idarə edilən tək ölkə Braziliya idi. 1831-ci ildə Don Pedro, oğlu İkinci Don Pedroya taxtı tərk etməyi tələb etdiı. İkinci Don Pedro zamanında müasir Braziliyanın təməlləri atıldı. 1888-ci ildə 800.000 kəndliyə azadlıq verildi. 1889-cu ildə qansız bir zərbə ilə krallıq idarəsi yıxılaraq respublika idarəsi quruldu. 1914-cü ildə siyasi birliyi təmin edən Braziliya, bütün dünya ölkələri tərəfindən tanındı. Dinamik bir ölkə olub, tez-tez konstitusiya dəyişiklikləri və qiyamlar olmaqdadır.
 
Coğrafiya
 

Braziliyanın şimal və cənub nöqtəsi arasındakı nöqtəylə şərq və qərb nöqtələri arasındakı məsafə az qala bir-birinə bərabərdir (4225 km). Ümumiyyətlə səth şəkilləri iki geniş kateqoriyada araşdırılır.

1. Şimalda Amazon Çayı hövzəsinin, qərbdə Puluna və Paraguay çayı sisteminin geniş düz düzənlikləri. 2. Şərqdəki Braziliya yüksək yaylaları və şimalındakı Cuiana yaylalarıdır. İki geniş çay sistemi, iki yüksək dağlıq bölgə arasında sərhədsiz bir hal alır. Az qala bütün Braziliyanın yarısından çoxu dəniz səviyyəsindən 200 metrdən az yüksək yerlər olmasına baxmayaraq, əhalisinin hakim qismi daha çox yüksək yerlərdə yaşayır. Ölkənin az qala 4%-i dəniz səviyyəsindən 900 m yüksəkliyindən çoxdur. Braziliyanın ən yüksək dağı Pico da Bandeira olub, 2890 m-dir.

 

Axar sular

 

İquasu şəlaləsi

Böyük Amazon Çayı dünyanın ən geniş və çox sulu çayıdır. Peruda And Dağlarının şərqindən çıxır və Braziliya düzənlikləri içində axır. Atlantik Okeanından Peru içərilərinə qədər çay nəqloyyatına əlverişlidir. Dənizə töküldüyü yerdə müxtəlif kanallar və bir çox adalar meydana gətirir. Ən böyük ada Marajo Adası olub, 26 km2dir. Amazonun əhəmiyyətli qolları, Tocantins, Araguaia, Xingu və Topajostur. Digər əhəmiyyətli çayı, Puluna Çayıdır.
 
Göllər

Braziliyada iki əhəmiyyətli göl vardır. Bunlar Lagoa DOS patos və Lagoadır.
  İqlim
 

Amazon cəngərliklərində çay

Ümumiyyətlə Braziliyanın iqlimi hər tərəfdə eyni olduğu zənn edilsə də, ölkədə müxtəlif iqlim fərqlilikləri görülür. Braziliyada görülən ən yüksək istilik şimal-şərq alçaq bölgələrində qeyd edilmişdir. Burada absorbe edilən yüksək miqdardakı günəş şüaları, istiliyi 38 °C'yə qədər yüksəldir. Şimalda Amazon Hövzəsində əldə edilən nəticələrə görə ilin çoxu nəmli və isti keçməkdədir. İllik yağmur ortalaması 2000 mm-dir.

Şimal-şərq sahilləri tropik nəmli bir iqlimə sahib olub, qışla birlikdə gələn yağışlı mövsüm (maydan oktyabra qədər) şimal sahillərinə soyuq hava gətirir. Şimal-şərqdəki nəmli bölgələrin iç seqmentləri səhradır. Braziliyanın şimal-şərqində Sertao deyilən davamlı quraq bölgələrdə kaktus və digər bitkilər olur. Amazon bölgəsi xaric yaz mövsümü yağışlı mövsümdür. İlin geri qalan zamanında hava normal keçir. Ümumiyyətlə sahildən içəri getdikcə yağıntı artır. Ancaq nəmli yağış gətirən sərt küləklər, iç qisimlərə getdikcə dağ maneələriylə qarşılaşır. Sao Paulonun tam cənubunda İtapanhau bölgəsində Sərərə do Mar baryeri (seti) sahədə 4500 mm yağış düşməsinə səbəb olur.

 

İqlim şərtlərini nəzarət edən ən əhəmiyyətli faktor, yüksəklikdir. Çünki ortalama 300 m yüksəklik üçün təxminən 1,8 °C istilik düşür. Bu səbəblə 20° cənub paralelində iştirak edən və 850 m yüksəklikdəki Belo Norizonte şəhərində illik istilik ortalaması 20 °C'dir. Cənub Braziliyadakı 900 metr yüksəklikdəki platolarda çox vaxt qar yağmaqdadır.

Fernando de Noronya arxipelaqında tropik iqlim.

Bitki Örtüyü və Heyvanlar

Bitkilər ümumiyyətlə iqlim və torpaq vəziyyətinə möhkəm bağlıdır. Braziliya bitkiləri üç qrupda araşdırılır.
 

Meşələr: Az qala Braziliyanın yarısı meşələrlə örtülüdür. Meşələr dörd ana qrupda toplanır: Selva, mata, araucaris, caatinya. Amazon Hövzəsində iştirak edən ekvatorial dayaz yağmur meşələrindəki ağaclara "selva" deyilir. Dünyanın ən böyük tropik yağışlı meşələridir. Əkinçilik terminləri arasında çox mənalı bir termin də Şərqi Braziliyanın tropik, yarpaqlarının yarısını tökən "mata" təbiridir. Bu meşələr Braziliyada yaxşı torpağın, humusun və geniş fermalara uyğun yerlərin bir simvoludur. Bu ağaclar kəsilərək əkinçilik üçün orqanik baxımdan zəngin torpaqlar əldə edilir.

Braziliyanın cənub yüksək dağlarındakı meşələrdə olan "araucaria" ağacı, Braziliyada inşaat taxta-şalbanı olaraq çox istifadə edilir. Xüsusilə sürətlə inkişaf edən şəhərlərdə tökülən betonlara şəkil vermək üçün, quruluş vəsaiti olaraq istifadə edilməkdədir. Ancaq çox istismar edildiyi üçün tükənmə təhlükəsiylə qarşı-qarşıyadır. Caatinga deyilən meşə, ölkənin şimal-şərq bölgəsindədir. Burada Lokustlar və səhra/çöl bitkiləri olur.

Urubiçi dağında qar.

Savannalar: Ümumiyyətlə otluqlar baxımından Braziliyanın mərkəz qisiminin böyük bir hissəsini örtür. Braziliyanın yeni paytaxtı Brasilia bu sovan bölgəsində qurulmuşdur. Şimali Amerikadakı çayırlar qədər bir münbit ərazi deyil.

Otlaqlar: Campos deyilən otlaqların başlıcaları Braziliyanın cənubunda və bəzi yaxşı sulanan mərkəz platolarda iştirak edir. Amazon bölgəsində də otlaq ərazilər tapılır

Braziliyada heyvanlar, balıqlar, quşlar və böcəklər istiqamətiylə çox fərqliliklər göstərir. Asiya, Afrika hətta Şimal Amerika ilə müqayisə edilsə Braziliyada bəzi böyük məməlilər yoxdur. Şimaldakı meşələr heyvanlar baxımından, meymun və quşlar baxımından zəngindir. Balıq kimi bəzi heyvanlardan ticari olaraq istifadə edilir. Böcəklər əkinçilik üçün ciddi təhlükə ifadə etməkdədir. 200 növdən çox zəhərli ilan mövcuddur. Ancaq ilanlar nadir olaraq məskunlaşma yerlərində görünür. Bir çox vəhşi heyvanlar ovlanmaq səbəbiylə nəsli kəsilmişdir

  Əhali və İctimai Həyat

Əhali: Braziliya, ictimai ehtiyyatı baxımından çox böyük fərqliliklər ifadə edir. Cənub seqmentləri, daha çox şəhərləşmiş, daha çox sənayeləşmiş, siyasi və ictimai ağırlığa malikdir.

Şimal və şimal-şərq bölgələri isə, çöl bölgələr olub, daha çox aristokratlaşmıştır. Bu səbəbdən ötəri tarixçilər Braziliyadan bəhs edərlərkən, şimal və şimal-şərqdəki ənənəvi əkinçiliklə məşğul olan aristokrat siniflə, cənub bölgədəki sənayeləşmiş demokrat ictimai sinifi bir-birindən ayırırlar.

Braziliyada əhali artımı çox yüksəkdir. İyirminci əsrin sonlarında dünyanın ən sıx ölkələrindən biri olacağı təxmin edilir: Braziliya əhalisi 4 etnik qrupda birləşir: Yerli Qırmızıdərililər, Kolonizator Portuqaliyalılar, Afrika zənciləri və 1850-ci ildən bəri Avropa və digər məmləkətlərdən gələn immiqrantlardır. Siyahıyaalma qeydlərinə görə əhalinin 62%i ağlar, 11 %i zəncilər, 27% i qəhvəyi dərililərdən meydana gəlir.

Ancaq fərqli irqlər arasında evlənmələr səbəbiylə metis xalq artmaqdadır. Braziliyaya xaricdən gələnlər olduqca çoxdur. Hələ də Braziliyada 300.000 insan, Portuqaliya vətəndaşı olaraq yaşayır.1875 ilə 1960-cı illər arasında Braziliyaya 5 milyon Avropalı köç etmişdir.

Ailədə ata hakimdir. Ancaq son zamanlarda bu hakimiyyət zəifləmişdir.

Braziliyalılar yaz və havanın normal olduğu qış günlərində küçəyə tökülürlər. Evlərini açıq, ancaq kölgəli yerlərə inşa edirlər. Musiqi və samba xalqın çox çox rəğbət etdiyi oyunlardır. İdmanın hər növü inkişaf edir. Xüsusilə futbolda dünyada söz sahibidir. 1958, 1962, 1970, 1994, 2002-ci illərdə Dünya Kubokunu qazanmışdır.

Əhalinin bir qismi sahildəki məskunlaşma mərkəzlərində toplanmışdır. Ən əhəmiyyətliləri Sao Paulo ölkənin köhnə paytaxtıdır. Yeni qurulan paytaxt Brasilia, Salvodor, Parto Alegre digər əhəmiyyətli şəhərlərdəndir.

İnzibati ərazilər

Braziliya 22 əyalətdən meydana gələn federal bir respublikadır. Başçılıq sistemi ilə idarə olunur. Parlament, Senat və Millət Məclisindən meydana gəlir. Hər əyalətdən 3 senator 8 illiyinə, millət vəkilləri 4 illiyinə seçilirlər. Əyalətlərdə ayrıca xalq tərəfindən seçilən bir qubernator və müstəqil mühakimə orqanları olur. Oxucu-yazar 18 yaşını doldurmuş hər Braziliyalının səs istifadə etməsi məcburidir. 67 yaşından böyük olanlar üçün səs vermək məcburu deyil. Vergilər əyalətlər tərəfindən toplanır.
 
İqtisadiyyat

San-Poulu şəhəri

Braziliya iqtisadiyyatı İkinci Dünya Müharibəsindən sonra qısa bir durğunluq göstərməsinə baxmayaraq, sonradan böyük bir inkişaf göstərmişdir. Ancaq inflyasiya %i baxımından dünyada ən irəli ölkələr arasında olub, minli rəqəmlərə çatmışdır. 1967 və 1986-cı illərdəiki dəfə pul vahidi dəyişdirilmişdir.

Əkinçilik: Braziliya, sənayesinin inkişafına baxmayaraq, ümumiyyətlə əkinçilik ölkəsidir. Ərazinin yarıdan çoxu qida məhsulları olmasına baxmayaraq yenə də qida ehtiyacının bir qisimini xaricdən idxal etməkdədir.

Braziliya dünyanın ən böyük qəhvə istehsalçısı və ixracatçısıdır. Ancaq bu qəhvə Amerika qitəsindəki ölkələrin ehtiyacını ancaq qarşılayır. Pambıq istehsalı da inkişaf etmişdir, qəhvə ilə birlikdə kurs qaynağını təşkil etməkdədir. Şəkərqamışı və kakaonun da az bir qisimini ixrac etməsinə baxmayaraq, böyük bir qisimini daxili istehlak üçün istifadə edir.

Qiymətli taxta-şalbanlıq ağaclar, düyü, təzə paxla, pambıq, qəhvə, şəkərqamışı, kakao və qarğıdalı başlıca məhsullarıdır. Ölkənin bəzi yerlərində az miqdarda portağal, banan, yerfıstığı, tütün, lif və bəzi tərəvəzlər yetişdirilir.

Braziliya maldarlıqda dünyanın qabaqda gələn ölkələrindəndir. Fermalarda bol miqdarda ət üçün mal yetişdirilir. Braziliyada əkinçilik iki qrupa ayrılır:

1. Rio da Janerionun şimal qisimlərində ibtidai üsullarla edilən əkinçilik; 2.Ülkenin cənubunda daha çox müasir alətlərlə edilən əkinçilikdir. Meşəçilik və balıqçılıq: Braziliyada meşələrdəki araucaria ağacları taxta-şalbançılıqda geniş şəkildə istifadə edilir. Amazon meşələrindəki meşələr, yeni yeni istehsala girir. Bal mumu, qabıqlı bitkilər, zamk ağacı, satışa çıxarıla bilər meşə məhsullarıdır. Ancaq bu bitkilərin heç biri hələ satışa çıxarma mühitinə girməmişdir. Meşə məhsulları eyni zamanda tibb sahəsində də istifadə edilir. İpəyə siropu, kokain, tiryək vs. narkotiklər bu tip meşə məhsullarından əldə edilir. Balıqçılıq gün keçdikcə artır və ölkə iqtisadiyyatına böyük rol oynayır

Sənaye: Son illərdə Braziliya məmul sənaye məhsulları ixracatı, əkinçilik məhsullarından daha çox olmuşdur. Sənayedə elektrik və enerji ehtiyacını önləmək üçün dünyanın ən böyük hidro-elektrik stansiyasını qurmuşdur. 1976-cı ildə başlanılan bu İtaipu Anbarı 1980-ci ildə tamamlanmışdır, 100 milyard kilowatt/saatdan çox elektrik enerjisi istehsal edə bilir. 1977-ci ildə Almanlarla texniki əməkdaşlıq edilərək nüvə stansiyalar işlədilməyə başlanmışdır. Dəmir-polad, toxuma, kağız, şüşə, təkər, plastik vs. emalında fabriklər qurularaq, öz-özünə çatacaq hala gətirilmişdir. İllik polad istehsalı 20 milyon tona çatmışdır.

Mədənlər: Braziliya zəngin mədən yataqlarına malikdir. On səkkizinci əsrdən etibarən zəngin qızıl, almaz mədənləri tapılmışdır. Braziliya eyni zamanda dünyanın ən bol dəmir ehtiyatlarına malikdir. Amapo bölgəsində bol miqdarda manqan çıxarılır. Salvador yaxınlarında neft tapılmışdır. Braziliyada çox az kömür yataqları var.. Xaricdən idxal yolu ilə ehtiyacını ödəyir

Nəqliyyat: Braziliyanın nəqliyyat çətinliyi əhəmiyyətli məsələlərdəndir. Coğrafi quruluşundan ötrü müasir quru yollarının qurulması gecikmişdir. Yeni yeni nəqliyyat inkişaf edir və müasir hava limanları qurulur. Amazon çayı və qolları üzərində gəmiçilik və nəqliyyat yüksək səviyyədədir.

  Daşınma və kommunikasiyala
Demoqrafiya

2000-ci ildə aparılmış siyahıya almanın yekunlarına əsasən Braziliyanın əhalisi 169.872.856 nəfər olmuşdur. 2009-cu ildə isə Braziliyanın əhalisi 192,272,890 nəfər olmuşdur. Ölkə həm əhalisinin sayına görə, həm də ərazisinin böyüklüyünə görə dünyada 5-ci yerdə dayanır. Əhalisinin böyük hissəsi şəhərlərdə yaşayır. Urbanizasiya səviyyəsi 83.75 % təşkil edir. Əhalisinin böyük hissəsi ağdərili və qarışıq irqə məxsus insanlardan ibarətdir.

  Dil

Braziliyanın rəsmi dili Portuqalcadır.

  Din

Xalqın 90%i Roma Katolik Kilsəsinə mənsubdur. % 5 ətrafında Protestantdır. Braziliyada digər bir dini qrup, Ruhçular (Spiritualistlər)dır. Bunların 2 mindən çox yığıncaq yerləri vardır.

Mədəniyyət

  Elm

Oxuma-yazma bilməyənlərin nisbəti bəzi çöl bölgələrdə çox yüksəkdir. Sao Paulo, Rio Grande do Sul, Minas Geraısda isə aşağıdır. Konstitusiyada təhsil üçün dövlət gəlirlərinin % 10i ayrılmışdır. İbtidai təhsil məcburdur. Üç növ ibtidai məktəb vardır. Məşhur olanı dövlət ibtidai məktəbi olub, əyalət idarəçiləri tərəfindən idarə edilir. İkincisi bələdiyyə məktəbləri, üçüncüsü də xüsusi ibtidai məktəblərdir. İbtidai məktəb 4 ildir və 7 və ya 8 yaşında şagird qəbul edilir. Orta məktəblər Şimal Amerikadakı orta məktəblərə bənzədilir. Braziliyada ilk universitet 1920-ci ildə qurulmuşdur. Bununla birlikdə XX əsrdə də diqqətə dəyər inkişaflar olub yeni universitetlər də quruldu. Bəzi universitetlər kilsənin idarəsi altındadır. Ən böyük universiteti Braziliya Universiteti olub, Rio da Janeriodadır.

Kanada

Kanadanın avropalılar tərəfindən işğalınadək burada eskimoslar və hindular yaşayırdı. 1605-ci ildə fransızlar, 1623-cü ildə isə ingilislər Kanada ərazisində ilk yaşayış məntəqələrinin əsasını qoydular. 18-ci əsrin ortalarında (1756-1763) Fransa və Böyük Britaniya arasında yeddi illik müharibədə britaniyalıların qələbəsi nəticəsində Kanada Britaniyanın müstəmləkəsinə çevrilmiş və yalnız 1931-ci ildə müstəqillik əldə etmişdir. qütbü ölkəni tərk edib".

  İqtisadiyyatı

Kanada G8 qrupuna daxil olan başlıca dövlətlərdən birdir. Ölkənin iqtisadiyyatı uzun müddət "eninə", son onilliklər ərzində isə intensiv sürətdə "dərininə" inkişaf edir. Ölkənin sürətli inkişafına aşağıdakı amillər təsir etmişdir.
Müstəmləkə asılılığının tezliklə ləğv edilməsi
Əhalinin sayının nisbətən az olması ilə olduqca böyük torpaq və mineral resurslara sahib olması
Kütləvi mühacir və intensiv xarici kapital axını

İşçi qüvvəsinin çatışmaması ilə əlaqədar texnikanın sürətli inkişafı

Kanadanın təsərrüfatı əvvəlcə Böyük Britaniyanın (Böyük Britaniyanın taxıl mənbəyi kimi), İkinci Dünya müharibəsindən sonra isə ABŞ-ın təsiri altında əmələ gəlmişdir. Müasir dövrdə Kanadanın iqtisadiyyatı ikili xarakter daşıyır. Bir tərəfdən İnkişaf etmiş ölkələr üçün səciyyəvi olan bütün əlamətlər Kanadaya da aiddir. Digər tərəfdən isə, bəzi əlamətlər Kanadanı İnkişaf etməkdə olan ölkəyə bənzədir. Məsələn, ölkənin təsərrüfatı, xüsusilə onun sənayesi xarici kapitaldan, ilk növbədə ABŞ-ın inhisarçı şirkətlərindən asılıdır. Əslində Kanada ABŞ-ın iqtisadiyyatına bağlanmışdır. Buna görə də ABŞ-ın iqtisadiyyatında böhran əlaməti hiss olunanda, Kanadanın bütün iqtisadiyyatı sarsılır. Kanadanın sənaye dairələrində belə deyirlər. ABŞ-ın iqtisadiyyatına soyuq dəyən kimi Kanadanın iqtisadiyyatı hospitala düşür. Kanada iqtisadiyyatının ikili xarakteri həm də təsərrüfatın sahəvi strukturunda aydın nəzərə çarpır. Emaledici sənaye hakim mövqe tutur, lakin hasilat sənayesinin və kənd təsərrüfatının payı ABŞ-a, Qərbi Avropa ölkələrinə və Yaponiyaya nisbətən xeyli yüksəkdir. Kanada dünya bazarında ilk əvvəl sənaye xammalı (ölkədə çıxarılan mineral xammalın 80%-i ixrac edilir) və ərzaq tədarükçüsü kimi tanınıb.

Kanadanın böyük əraziyə malik olması, sənaye və kənd təsərrüfatının ixitisaslaşdırılmış sahələrinin ölkə ərazisi üzrə səpələnməsi ölkənin iqtisadiyyatında nəqliyyatın rolunu artırmış və onun bütün növlərinin inkişafına təsir etmişdir. Ölkədə boru kəmərinin yüksək inkişafı, Böyük Göllər və Müqəddəs Lavrenti çay sisteminin yükdaşınmada böyük rolu Kanada nəqliyyatının səciyyəvi xüsusiyyətidir. Kanada iqtisadiyyatı həm də xarici ticarətdən güclü surətdə asılıdır. Ölkədə istehsal edilən məhsulların əhəmiyyətli hissəsi dünya bazarına çıxarılır. İxracatının 2/3 hissəsindən artığı xammal, yarımfabrikat və ərzaq məhsullarının payına düşür. Kanada həm də maşın və avadanlıqlar ixrac edir. İdxalatında hazır sənaye məhsulları, boksit, pambıq, kauçuk, qəhvə, kakao üstünlük təşkil edir. Xarici ticarət dövriyyəsinin 2/3-dən artıq hissəsi ABŞ-ın payına düşür.

  Pul-kredit sistemi

 

Toronto şəhəri.İşguzar mərkəz

Torontonun mərkəzi.

Kanadanın pul kredit sistemi tarixən formalaşmağa başlamışdır.Bu 1867 –ci ilə qədər təşəkkül tapmışdır.Kanadanın dövlət kimi yaranmasına qədər pul münasibətlərinin kollonial tipi mövcud idi.Burada pul kimi fransız,ispan, portuqal gümüş pulları və həmçinin kağız pullar da dövr edirdi.

1670-ci ildən mübadilə vasitəsi kimi Kanadada duz işlənirdi.Lakin bu daxili münasibətlərə nisbətən az yer tuturdu.Bu zamanda Kanadada hamının dediyi kimi ticərət dövriyyəsi birbaşa əmtəələrin mübadiləsilə baş verirdi. Əmtəələrin birbaşa mübadiləsi daxili bazarda bir neçə səbəbə görə baş veriridi: Yolların pis vəziyyətdə olması, yerli bazarların məhdud olması və.s. Kağız pulun mübadiləsinə şərait yaransa da , 1685-ci ildə fransız kolloniyaları buna qarşı çıxdılar. Kağız pullar 18 –ci əsrin sonlarında fransız kolloniyalarının hakimiyyətinin sona çatdığı dövrdə təşəkkül tapmağa başladı. 1825 –ci ildə İngiltərənin rəsmi olaraq qızıl monometalizmə keçməsi təsdiq olunduqdan sonra Kanadanın valyuta vahidi funt sterlinq oldu. 1870-ci ildən Kanadanın valyuta vahidi Kanada dolları oldu.Bu valyuta vahidi britaniya funt sterlinqinə əsasən təşəkkül tapdı.Kanada dollarıı, nəhayət ABŞ dolları ilə dəyişdirilə bilinərdi hansı ki, o da belə qızıla əsaslanırdı. 1908 –ci ildən ölkədə qəpiklər-dəmir pullar kəsilməyə başladı.Əsas gümüş olmaq etibarilə,dəmir pullar 1908-1919 –cu illər arası kəsilirdi. Banknotların emissiyasının mərkəzləşdirilməsi 1935-ci ildə Kanada Bankının yaranmasına səbəb oldu.Onun milliləşdirilməsi isə 1938 –ci ilə təsadüf edir.

 

Kanada ilə azad ticarət haqqında saziş imzalayan ölkələrin xəritəsi.Tünd göylə-İmzalanmış,Açıq göy-imzalanacaq ölkələr.

Müharibədən sonrakı inflyasiya

Müharibədən sonrakı dövrdə ölkədə inflyasiya dalğası başladı.Bunun səbəbləri ,Koreyada müharibə,xammal və investisiya "bum" ları,ABŞ-a xammal və yarımfabrikatların ixracının artımı və s. olmuşdur. Baxmayaraq ki, Kanada dolları daxili hesablaşmalarda istifadə edilir, onun valyuta rezervlərinə bağlılığı bu pul vahidini dunya pul sisteminin həssas puluna çevirib.Çunki, Kanada dolları inteqrasiyanın nəticəi olaraq ABŞ dollarına istiqamətlənib və ona qarşı çox həssasdır. Kanada hakimiyyəti 1969- 1975-ci illərdə qiymətlərin və əmək haqqının artımını məhdudlaşdırmağa çalışırdı.Lakin, bu tədbirlər faydasız oldu , çünki hakimiyyət qiymətlərə və əmək haqqına təsir göstərən monopoliyanı dayandıra bilmədi . İnflyasiya Kanadada 1990-cı ildə 5.2 % -dən 1993- cü ildə 1.8 -% -ə düşdü və 1994-cü ildə 0.2% təşkil etdi ki,bu da bütün mühribədən sonrakı dövrdə qeydə alınan ən aşağı göstərici idi. 1996-cı ildə yumşaq kredit-pul siyasətinə baxmayaraq , inflyasiya tempi 1.5 % təşkil etmişdi.

 

Pul kredit münasibətlərinin əsasları Kanadada pul kredit münasibətlərində əsas rolu çek əməliyyatları tutur.Çeklər valyuta hesablarının 90 % -ni tutur.Kanada əhalisi artıq bu əməliyyatlara uyğunlaşmış və onlar üçün bu daha rahatdır. Nağdsız dövriyyədə ,inkişafın nəticəsi olaraq ,kredit kartları önəmli rol oynayır. 1970-ci ilə qədər Kanada dolları ABŞ dollarına möhkəm bağlı idi.1970-ci ilin mayından sonra Kanada hakimiyyəti elan etdi ki, Kanada Bankı ABŞ dolları , digər valyutalar və Kanada dolları arasında məzənnə paritetini təsbit etməyəcək.Beləliklə, milli valyuta üzən valyutaya çevrildi. Kanadanın pul krdeit siyasəti əsasən ölkənin milli valyutasının möhkəmlənməsinə və sabitliynə yönəlib ki, bu da inflyasiyaya və Kanada dollarının məzənnə kursuna nəzarətlə əldə edilir. Müasir dövrdə ölkənin pul-kredit siyasətinin əsas aləti hakimiyyətə və digər kommersiya banklarına məxsus depozitlərin yerdəyişməsi və əks hərəkətidir. Bunu qeyd etmək lazımdır ki, Kanada xarici ticarət dövriyəsinin 2/3 hissəsi ABŞ –a məxsusdur.Bu prosesdə ABŞ dolarından istifadə edilir.Amma Qərbi Avropa və Uzaq Şərq ölkələrilə ticarətdə Kanada funt-sterlinqdən istifadə edir. Kanada iqtisadiyyatının hədsiz açıqlığı və onun ABŞ iqtisadiyyatı ilə tarixi əlaqələri Kanada hakimiyyətini dünya valyuta bazarlarındakı hadisələri izləməyi məcbur edir.80-ci illərdən başlayaraq Kanada valyuta siyasətinin əsas məqsədi Kanada dollarının məzənnəsini ABŞ dollarına nisbətən sabit saxlamaqdır.

Təhsil
Əsas məqalə: Kanada təhsil sistemi

Manitoba Universiteti

Ölkənin təhsil sisteminə dövlət məktəbləri daxil olduğu kimi, özəl məktəblər də daxildir. Konstitusiyaya görə təhsil yalnız əyalətin ixtiyarında yerləşir. Nəticədə, müxtəlif ölkələrdə təhsil sistemi əhəmiyyətli dərəcədə müxtəlif ola bilər. Lakin, ümumilikdə ölkədə təhsil standartları eyni dərəcədə yüksəkdir. Kanada universitetlərinin diplomları bütün dünyada tanınır. Kanada universiteləri müasir maddi-texniki avadanlıqla təchiz edilir və yaxşı kitabxanaları var. Kanad ali məktəblərinin əsas tərəfi elm və təcrübə ilə sıx əlaqədir. Ümumilikdə Kanadanın ali təhsil sistemi ABŞ ali təhsil sisteminə uyğundur. Bir halda ki, Kanadada iki dövlət dili – ingilis və fransız dili var, tələbələr bu iki dillərdən birində təhsil ala bilər. Bəzi universitetlərdə təhsilin iki dildə olmasına baxmayaraq, tələbələrin daxil olması üçün iki dili yaxşı bilmək elə də vacib deyil.

Təbii ehtiyatlar

Kanadanın təbii resursları olduqca böyük və müxtəlifdir. Bunlara əlvan, nəcib və nadir metallar, dəmir filizi, uran, neft, təbii qaz, daş kömür, asbest və başqa minerallar daxildir. Bununla yanaşı sərt təbii şəraitə malik olan Şimal ərazilərinin zəngin mineral resursları hələ mənimsənilməyib. Hidroenerji resurslarının böyük təsərrüfat əhəmiyyəti var və potensial ehtiyatına görə dünyada birinci yerlərdən birini tutur. Həm də bu ehtiyatlar ölkə ərazisi üzrə bərabər paylanmışdır. Şimalda Filli-Makkenzi çay sistemi, qərbdə dağ çayları, mərkəzdə Saskaçevan-Nelson, şərqdə Eri və Ontario gölləri arasında Niaqara şəlaləsi daha böyük ehtiyatlara malikdir. Həm nəqliyyat üçün, həm də turizmin inkişafı üçün meşələrlə əhatə olunmuş çoxsaylı göllərin böyük əhəmiyyəti var. Meşə resursları dünya miqyasında əhəmiyyətə malikdir. Ölkə ərazisinin 1/3-dən çoxu iynəyarpaqlı meşələrlə örtülüdür.

  Sənayesi

 

Kanadada külək enerjisi istehsal edən turbinlər

Bütün İnkişaf Etmiş Ölkələrdə olduğu kimi Kanadada da sənayenin sahəvi strukturu mürəkkəbdir. Energetika təsərrüfatı nef və təbii qaza, həm də Kanadada elektrik enerjisinin 2/3-dən artığını verən SES-lərə əsaslanır. Ölkədə atom energetikası inkişaf edir. Emaledici sənayenin strukturunda metallurgiya və maşınqayırma hakim mövqe tutur. Qara metallurgiyanın başlıca mərkəzi Hamiltondur. Ucuz elektrik enerjisinə və zəngin yerli xammala (boksit istisna olmaqla) əsaslanan əlvan metallurgiya, xüsusilə Qayana və Yamaykadan gətirilən boksit əsasında alüminium istehsalı sahəsi güclü inkişaf etmişdir. Qara metallurgiyadan fərqli olaraq bu sahə ixracat əhəmiyyəti daşıyır.

Maşınqayırma nəqliyyat maşınları istehsalı, radioelektronika, cihazqayırma ilə, həm də meşə tədarükü və ağac emalı üçün maşın və avadanlıq istehsalı ilə təmsil olunur. Qara metallurgiya zavodları kimi maşınqayırma müəssisələrinin də böyük hissəsi göl sahili və Müqəddəs Lavrenti çayı boyunca (Toronto, Monreal və s.) yerləşir. Kanadada təsərrüfatın ənənəvi sahəsi meşə tədarükü, ağac emalı və sellüloz-kağız sənayesidir. Meşə materiallarının böyük hissəsini Britaniya Kolumbiyası verir. Meşə sənayesinin iri mərkəzi Vankuverdir. Kimya sənayesinin ən iri müəssisələri qərb əyalətlərinin iri və orta şəhərlərində yerləşir. Əsasən idxal xammala əsaslanan yüngül sənaye ölkənin tələbatının yalnız yarısını təmin edir. Yüngül sənaye müəssisələri bütün əyalətlərdə var.

Kənd təsərrüfatı

Ontarioda ferma

Kənd təsərrüfatının inkişafı üçün daha əlverişli aqroiqlim şəraiti ölkənin cənubunda yerləşən düzənlik və yaylalardır. Burada mülayim kontinental iqlim hakimdir. Ölkə ərazisinin cəmi 15%-ə qədər hissəsi kənd təsərrüfatına yararlıdır. Bu sahələr ABŞ sərhədin boyunca uzanır və əsasən qara və şabalıdı torpaqlardan ibarətdir. Daha quraqlıq olan Kordilyerin dağ ətəklərində yaxşı təbii otlaqlar var. Kanadada çoxsahəli kənd təsərrüfatı texniki cəhətdən yaxşı təchiz olunmuşdur. Yüksək məhsuldarlığı və əmtəəliyi ilə fərqlənən kənd təsərrüfatı ixracat əhəmiyyətinə malikdir. Əmtəəlik məhsullarının 60%-ə qədərini verən heyvandarlıq kənd təsərrüfatının başlıca sahəsidir. Ətlik istiqamətli maldarlıq və qoyunçuluq başlıca olaraq Alberta və başqa çöl əyalətlərində, südlük heyvandarlıq Kvebekdə, donuzçuluq və quşçuluq isə Ontarioda inkişaf etmişdir. Bununla yanaşı Kanada taxıl istehsalına görə dünyada birinci yerlərdən birini, əhalinin adambaşına düşən buğda istehsalına görə isə birinci yeri tutur. Taxıl əkininə görə çöl əyalətləri olan Saskaçevan, Alberta və Manitoba fərqlənir. Ölkədə ildə 50-55 milyon tona yaxın taxıl (o cümlədən 20-25 milyon ton buğda) yığılır. Əhalinin illik tələbatı isə 5 milyon tondur. Dünyada buğda ixracatının 1/5-ə qədəri Kanadanın payına düşür.

Əhalisi

Toronto şəhəri Kanadanın iqtisadi mərkəzi hesab olunur

Kanadanın ərazisi min illərlə müasir hindu və eskimosların soyları tərəfindən, 4 əsr öncə isə avropalılar tərəfindən məskunlaşmışdır. Müxtəlif ölkələrdən immiqrasiya prosesinin uzun müddət davam etməsi ölkə əhalisinin etnik tərkibinə ciddi təsir göstərmişdir.

İndi ölkədə əhalinin böyük hissəsini ingilis mənşəli (13 milyon nəfər) və Kvebek vilayətində məskunlaşan fransız mənşəli kanadalılar (9 milyon nəfər) təşkil edir. Digər etnik qruplar (almanlar, italyanlar, ukraynalılar, ruslar və b.) əhalinin 33 %-ni,yerli əhali isə 1.3 %-ni təşkil edir.

 

Əhali ölkə ərazisi üzrə qeyri-bərabər, başlıca olaraq ABŞ-la sərhəd boyunca daha sıx yerləşmişdir. Əhalinin 77 %-i şəhərlərdə yaşayır. İldə 30 min nəfərin Kanadaya immiqrasiya etməsi əhalinin artımına müsbət təsir göstərir. İri milyonçu şəhərləri Monreal,Toronto və Vankuverdir. Şimalda iri torpaq sahələri isə demək olar ki, mənimsənilməyib. Kanadanın həyatında bir çox şey güclü cənub qonşusu ABŞ-la münasibətlərlə müəyyənləşir. Dünyada bir–biri ilə ikitərəfli ticarət həcminə görə ABŞ və Kanada ilə rəqabətə girə biləcək başqa cüt ölkə yoxdur.

Kanadanın ABŞ və Meksika ilə birgə imzaladığı Şimali Amerika sazişi ölkədə ticarətin birdən –birə yüksəlişinə səbəb oldu. Amma bir çox problemlər həll olunmamış qaldı. Əsas narazılıq isə ABŞ-ın Kanada ixracatına mənfi təsir edən fəaliyyətidir – məsələn, Kanada meşəsinə olan tarif və Amerika fermerlərinə artan maddi yardım. Kanada ilə ABŞ arasında digər mübahisəyə səbəb isə ətraf mühitin çirklənməsidir. Sərhəd boyunca uzanan Amerika zavodları və Alyaskadakı neft sənayesi çirklənməyə əsas səbəb göstərilir. Xarici siyasət sferasında Kanada cənub qonşusundan fərqli kursdadır. Məsələn, Kanada ABŞ-ın elan etdiyi terrorla müharibə üçün öz qoşunlarından istifadə etmək qərarını verdi, amma onları İraqa göndərmədi. Kanada Amerikanın Kubaya qoyduğu ticarət embarqosunu da dəstəkləmir. 2001-ci il 11 sentyabr hadisəsindən sonra əsas aktual problem terrorçuların 9 min km uzunluqda olan Amerika-Kanada sərhəddindən keçə bilməsinin qarşısını almaq olub. Bu, hər iki dövləti daha aktiv informasiya mübadiləsi aparmağa şövq etdi. İmmiqrasiya Kanadaya dünyanın ən zəngin ölkələrindən biri olmağa kömək etdi. Millətlərarası konfliktlər bu ölkədə çox nadir hallarda olur. Miqrasiya siyasətini yumşaqlığından son zamanlar ölkəyə Asiyadan çoxlu mühacirlər gəlir. Kanadanın aborigenləri (yerli əhalisi) – hindu tayfaları əhalinin iki faizindən azını təşkil edir.

 

Yerli idarə orqanları ilə hindu xalqı arasında torpaqların və təbii resursların istifadəsi ilə bağlı səlahiyyətlərin müəyyənləşdirilməsi problemi artıq uzun illərdir ki, ictimaiyyətin diqqət mərkəzində qalmaqda davam edir. Daxili siyasətin əsas problemi isə Kvebek əyalətinin fransızdilli əhalisinin uzun illərdən bəri davam edən separatçı mövqeyidir. 1955-ci ildə bu problemlə bağlı keçirilən sonuncu referendumda Kvebekin tatmamilə müstəqil olmasını istəyənlər səslərin yarısından bir az toplayaraq məğlub oldular. Amma həmin vaxtdan ictimai fikrin sorğusu müstəqillik tərəfdarlarının azaldığını qeyd edir. 2003-cü ildə yerli seçki Kvebekin müstəqilliyinə çalışanların məğlubiyyəti ilə nəticələndi. Kvebekin orijinallığı mövzusu 2006-cı ilin sonunda daha da inkişaf etdi. Belə ki, parlament kvebeklilərin Kanadının tərkibində ayrı bir millət olduğunu müəyyənləşdirdi. Bu qərar, əsasən, simvolik xarakter daşıyır və ölkənin konstitusiyası və digər qanunlarında qeyd olunmayıb. Kanada son zamanlar Arktika ilə qeyri-dəqiq sərhədlə ayrılmış ərzilərdə hakimiyyət hüququ barədə daha aktiv bəyanatlar verir. Bununla yanaşı, ABŞ və Danimarka da bəzi rayonlara öz hüquqları olduqlarını irəli sürüblər. Geniş, lakin hələ tədqiq edilməmiş neft və qaz ehtiyatlarının kimə məxsus olacağı bu mübahisələrin nəticəsindən asılıdır.

Din
Xristianlar — 77,1 %
Katoliklər — 43,6
Dinsiz — 17 %
Digər — 6,3 % (əsasən İslam)
[redaktə]
Coğrafiya

Moreyn gölü

Kanada coğrafiyası geniş və çoxşaxəlidir. Torpaq sahəsi Şimali Amerika qitəsinin təxminən 40%-ini təşkil edir .Kanada sahəsinə görə Rusiyadan sonra dünyada ikinci ölkədir. Kanada -Qərbdə Sakit okeanından şərqdə-Atlantik okeanı arasında,cənubda-ABŞ və şimal-qərbdə (Alyaska),şimalda Şimal Buzlu okeanı arasında böyük ərazi tutur – (buna görə də ölkənin devizi "dənizdən dənizə").Kanadanın Nyufaundlend sahilindən cənubda isə Fransanın xarici torpaqları sayılan Sen-Pyer və Mikelon adaları yerləşir.1925-ci ildən Kanada Şimal qütbün müəyyən hissələrinə iddia edir.Lakin bu ümumi qanunlara zidd hesab olunur. 9,98467 milyon km ² (torpaq:9.093.507 km ² .su: 891 163 km ²) ərazini tutan Kanada,Rusiyanın ərazisinin təxminən 3/5 -ü qədəri boydadır.Avstraliyadan 1.3 dəfə böyük,Avropadan isə bir qədər kiçikdir və Böyük Britaniyadan 40.9 dəfə böyükdür. Kanadanın və ümumilikdə dünyanın ən şimalda yerləşən yaçayış məntəqəsi Kanada hərbi qüvvələrinə məxus olan və Elsmir adasının ən şimal nöqtəsində yerləşən Alert qəsəbəsidir. Şimal maqnit qütbü Kanada sərhədləri çərçivəsində yerləşir.Lakin son müşahidələr onu göstərir ki,maqnit qütbü Sibirə doğru öz istiqamətini dəyişir.2005-ci ildə Ottavada Kanada təbii sərvətlər nazirliyi nəzdində yerləşən geomaqnit labaratoriyasının idarə başçısı Larri Nyuit öz çixışında söyləyib ki,"400 ildən artıq Kanadaya məxsus olan dünyanın şimal maqnit qütbü ölkəni tərk edib".

 

Ərazi

Kanada ərazisinin ölçüsünə görə Rusiyadan sonra dünyada ikinci yeri tutur. Ölkənin ərazisi bir çox təbii zonalarla ( Arktika buzlaqları ndan tutmuş çöl lərə qədər) təmsil olunur. Relyefində düzənliklər üstünlük təşkil edir. Qərbində uzanan Kordilyer dağ sistemi insanların təsərrüfat fəaliyyətini çətinləşdirir. Lakin Kanadanın ABŞ-la sərhəd olması,tarixən ölkədə işgüzar insanların məskunlaşması və üç okean sularının onu əhatə etməsi ölkənin sürətlə inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur.
[redaktə]
Əyalət və bölgələr

Kanada 10 əyalətə (qərbdən şərqə doğru: Britaniya Kolumbiyası, Alberta, Saskaçevan, Manitoba, Ontario, Qvebek, Nyu-Brunsvik, Şahzadə Edvard Adası, Yeni Şotlandiya və Nyufaundlend & Labrador) və 3 bölgəyə (qərbdən şərqə doğru: Yukon, Şimal-qərb torpaqları, Nunavut) ayrılmışdır.Əyalətlərin federal rəhbərlikdən geniş nisbətdə muxtariyyəti varsa da bölgələrin müstəqilliyi daha azdır. 

Turkiye

Türkiye, resmî adıyla Türkiye Cumhuriyeti[4] ( Türkiye Cumhuriyeti (yardım·bilgi)), başkenti Ankara olan ve Eski Dünya karaları denilen Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı noktada bulunan ülkedir. Ülke topraklarının bir bölümü Anadolu Yarımadası‘nda, bir bölümü ise Balkan Yarımadası‘nın uzantısı olan Trakya‘da bulunur. Ülkenin üç yanı Akdeniz, Karadeniz ve bu iki denizi birbirine bağlayan Boğazlar ile Marmara Denizi ve Ege Denizi ile çevrilidir. Komşuları Yunanistan, Bulgaristan, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan (Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti) ile, İran, Irak ve Suriye‘dir.

Türkiye, yedi bağımsız Türk devletinden birisidir. Kişi sayısına göre yaygın din İslâm‘dır. Laik bir devlet olduğu için resmi dini yoktur. [5] Ülkenin tek resmi dili Türkçe‘dir. Fakat ülke nüfusunun %10.6′ini[6] oluşturan Kürtler ve Zazalar, Kürtçe ve Zazaca dillerini de serbestçe kullanırlar.

 

Türkiye, Osmanlı İmparatorluğu‘nun I. Dünya Savaşı sonunda yenilmesinden sonra, Osmanlı İmparatorluğu’nun yerine kurulan ardıl devletler içinde tek bağımsız devlet olarak[7][8] devletin Türk nüfus çoğunluğuna sahip toprakları üzerinde Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki halkın büyük mücadelesi ile kurulmuştur. Arnold Joseph Toynbee gibi bazı tarihçiler ise Türkiye’nin (başlıca ardıl olmak bir yana) tek ardıl devlet sayılması gerektiğini savunurlar.[9] 29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyet ilan edilmiştir.

 Türkiye, aralarında Türk Konseyi, Birleşmiş Milletler, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, Avrupa Konseyi, İslam Konferansı Örgütü, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Dünya Ticaret Örgütü, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü, Ekonomik İşbirliği Örgütü ‘nün bulunduğu birçok uluslararası örgüte üyedir.[10]. 3 Ekim 2005 tarihinden itibaren Avrupa Birliği‘ne tam üyelik için müzakerelere başlanmıştır.[11] Türkiye, siyaset bilimciler ve ekonomistlere göre bir bölgesel güçtür…

ABS

 

Avropa kolonistləri Şimali Amerika qitəsinə gələndək (16 əsr) ABŞ-ın indiki ərazisində hindu tayfaları və eskimoslar yaşayırdı. 1607-ci ildə ingilislər indiki Virciniya ştatının ərazisində ilk daimi məskən saldılar. Ucuz zənci əməyi 17-18 əsrlərdə cənub ştatlarının plantasiya təsərrüfatının inkişafında mühüm rol oynadı. Kapitalizmin inkişafı ilə qabaqcıl ideologiya özünə yol açırdı (Tomas Cefferson, Bencamin Franklin). Şimali Amerikada İngiltərənin hökmranlığına son qoymuş istiqlaliyyət müharibəsi (1775-83) gedişində ABŞ-da İstiqlaliyyət Bəyannaməsi qəbul edilmişdir (1776 il iyulun 4-də). Yorktaun yaxınlığında vuruşmadan (1781) sonra ingilis İcmalar palatası müharibənin davam etməsi əleyhinə səs verdi və hökuməti sülh bağlamağa vəkil etdi. 1781 ildə Xarici İşlər, Maliyyə və Hərb Departamentləri yarandı. Həmin ildə Maliyyə Departamenti başçısı Robert Morris pul buraxılışı üçün Şimali Amerika Bankıya Konqres lisenziyasını verdi. 1787 ildə qəbul edilmiş yeni konstitusiya ABŞ-ı federal dövlət kimi rəsmiləşdirdi. 1789 ildə ilk prezidenti Corc Vaşinqton seçilmişdir. 1789-91-ci illərdə ilk siyasi partiyası – federalistlər və respublikaçılar meydana gəldi (1828 ildə federalistlər adını Demokrat partiyasıya dəyişdilər). 1791 ildə milli bank yaradıldı. Beynəlxalq meydanda öz mövqeyini möhkəmlətməyə səy göstərən Amerika 1808-09 illərdə Rusiya ilə diplomatik münasibətləri bağlandı. İngiltərə-Amerika müharibəsi (1812-14) ABŞ-ın müstəqilliyini möhkəmləndirdi. 19 əsrin əvvəllərində ABŞ-ın ərazisi xeyli genişləndi. 19 əsrin sonundan Cənubi Karolina və Corciyadan Missisipi, Alabama, Luiziana və Arkanzasa kimi genişlənmiş pambıqçılıq inkişaf etməyə başladı. 1803 ildə ABŞ höküməti Luiziananı Fransadan satın almışdı, 1819 ildə İspaniya Qərbi və Şərqi Floridanı Amerikaya güzəştə getməyə məcbur oldu. 1867 ildə Rusiyadan Alyaskanı və Aleut adalarını satın aldı. 19 əsrin 30-cu illərin əvvəlində Amerikada abolisionizm hərəkatı genişləndi. Lakin cənub quldarlarlıq ştatları şimal cəmiyyəti arasındakı ziddiyyətləri kəskinləşdirdi. 1860 il dekabrın 20-də Cənubi Karolina federal konstitusiyasın öz ratifikasiyasını pozmuş, ştatlar ittifaqından çıxdı. Fevralın 7-də Amerika Konfederativ Ştatlarının müvəqqəti konstitusiyası qəbul edilmişdir. Bu ABŞ-da Vətəndaş müharibəsi (1861-65) ilə nəticələndi. Bu dövrdə prezident Abraham Linkoln kölələrin federal səviyyədə azad etməsi haqqında bəyannaməsi imzaladı (1863 il yanvarın 1-də). 1869 ildə Vayominq ərazisi, 1893 ildə isə Kolorado ştatı qadınlara səsvermə hüququ verdi. Vətəndaş müharibəsindən sonra maldarlığın genişlənməsinə görə kovboylar meydana gəlmişdilər. 1886 il sentyabrın 4-də Ceronimonun tutulması ilə hindilərlə müharibələr əslində başa çatdı. Həmin ildə ABŞ yüzilliyi münasibəti ilə Fransadan bəxşiş Azadlıq Heykəli Nyu-York yaxınlığında açılmışdır. 1892 ildə 1954 ilə qədər işləmiş Ellis Aylend immiqrantlar qəbul mərkəzi açılmışdır. 1893 ildə ABŞ Havay adaları, İspaniya-Amerika müharibəsində (1898), Filippin, Quam adaları və Puerto-Riko tutuldu. 1903 ildə isə Panama kanalı zonası tutulmuşdur. Birinci Dünya müharibəsində ABŞ əvvəlcə bitərəflik elan etmişdir. 1914 il oktyabr ayında prezident Vudro Vilson Antantaya qısamüddətli kreditləri verməyə icazə verdi. Amerikalıların batırmış xarici gəmilərdə həlaklarından sonra ABŞ Almaniya ilə diplomatik münasibətləri ləğv etmişdir və 1917 il aprelin 6-da ona müharibə elan etdi. Amerika Avropadakı silahlı qüvvələrinin başçısı Con Perşinq oldu. Həmin il dekabrın 18-də Konqres konstitusiyaya quru qanunu daxil edən 18-ci düzəlişi qəbul etdi. 1929-33 illər dünya iqtisadi böhranı Amerikaya xüsusilə ağır zərbə vurdu. 1941 il dekabrın 7-də ABŞ-a müharibə elan edən Yaponiya Pyorl-Harbor, Filippin və bir sıra başqa ərazilərdəki hərbi-dəniz bazalarına hücum etdi. Dekabrın 11-də Almaniya və İtaliya da Yaponiya tərəfində Amerikaya müharibə elan etdilər. 1942 ildə Sovet-Amerika danışıqları nəticəsində həmin il Avropada ikinci cəbhə açmaq barədə tam razılıq əldə edildi. [Sakit okeanda Yaponiyaya qarşı fəalliyatları admiral Çester Nimits və general Duqlas Makartur başçılıq etmişlər. Müharibə bitmiş kimi soyuq müharibə baş vermişdir. Amerikanın Sovet İttifaqı ilə münasibətləri pisləşmiş kimi 1948 ildə Corc Kennan saxlama (containment) doktrinasını irəli sürdü.

 

11 sentyabr terror aktlarından sonra Dünya ticarət mərkəzi göydələnləri

Həmin dövrdə Avropanın bərpası üçün Marşal planı qəbul edilmişdir. 1949 il aprelin 4-də NATO-nu yaratmış pakt imzalamışdır. 50-ci illərdə Amerikadakı istehlak səviyyəsi xeyli yüksəlmişdir, eyni zamanda demoqrafik doğum partlayışı (baby boom) baş vermişdir. Amerika orta sinfi yeniyetmələriyə görə ölkədəki rok-en-roll əyləncə sənayesinin çiçəkləyən sahəsi oldu. 1962-63 illərdə Karib böhranı baş vermişdir. 1963 il avqustun 28-də irqçilik və seqreqasiyaya qarşı mübarizə Vaşınqtona marşla nəticələndi. 1966 ildə ABŞ Ali Məhkəməsi həbs edilmiş şəxsə onun hüquqlarını xəbər verməsi haqqında qərar verdi. Növbəti ildə prezident Lindon Conson mülki hüquqlar haqqında fərmanı imzaladı. Lakin Consonun böyük cəmiyyət programına baxmayaraq, ABŞ Vyetnam müharibəsinə cəlb edilmişdir. 1968 ildən hipi hərəkatı yaranmışdır. 1974 ildə Uotergeyt məsələsinə görə Riçard Nikson prezident vəzifəsini tərk etdi və onun əvəzinə Cerald Ford təyin edilmişdir. 80-ci illərdə Amerikada QİÇS epidemiyası baş vermişdir. Sovet İttifaqı dağılmış kimi Corc Buş prezident seçilmişdir. 1990-cı ildə növbəti ildə bitmiş Fars körfəzində müharibə başlandı. 2003-cü il martın 20-də İraqda müharibə baş verdi.

Argentina  

Argentina adı (Latınca argentum – gümüş) ilk dəfə 1612-ci ildə "Kəşfin, əhalinin və Rio de La-Platanın istilasının tarixi" Ruy Diaz De-Quzman yazdığı kitabda daha geniş istifadə edildi, harda bu ərazi "Tierra Argentina" (Gümüşün torpağı) adlandırılır.
[redaktə]
Əhali

Ölkə əhalisinin sayı 2010-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən – 40 091 359.Bütün latınamerikalılar kimi Argentinalılar qarışıq genetik köklərə malikdirlər.Lakin əhalinin əksər hissəsinin fenotipində(vücudunda)cənubi avropa xüsusilə aralıq dənizi cizgiləri üstünlük təşkil edir.Əhalinin böyük əksəriyyəti Avropalı miqrantlarla yerli hindular və Afrikadan gətirilən qulların qarişığından yaranıb(Argentinada afrika qullarının sayı elə də çox olmayıb).Müasir əhali əsasən iki proses nəticəsində formalaşıb-1-metizasiya(müxtəlif xalqların qarışması);2-kütləvi avropa immiqrasiyası(müəyyən qədər Argentinanı avropalaşdırmış və və vücud baxımından avropoidləşdirmiş).İspanların gəlişinə qədər Argentinada azsaylı hindu tayfaları məskunlaşmış idilər. Beləki İspanlar tərəfindən yerli əhalinin kişi hissəsinin qirdırılmasından sonra İspan kolonistləri yerli hindularnan və afrikadan gətirilmiş qul qadınlarla evlilik qurmağa başladılar və yeni bir Metis-qauço sinfini formalaşdırdılar.Argentinaya kütləvi Avropa immiqrasiyası 1880-1940-cı illərə təsadüf edib.Bu immiqrasiyada İtalyanlar-48% üstünlük təşkil edirdilər,İspanlar-40%,o cümlədən Basklar-10%,digərləri-12%-Almanlar,fransızlar,ukraynalilar,polyaklar,ərəblər,ermənilər,yahudilər,uelslilər və.s,o cümlədən asiyalılar(yaponlar,koreyalılar,çinlilər).Son vaxtlar miqrantların əksər hissəsi Peru,Boliviya,Paraqvay,Uruqvay,Afrikadandır.

Din

Əhalinin 90%-katolikdir.
 
İdman

Ölkədə ən məşhur idman növü Futbol sayılır.Argentina milli futbol komandası bütün dünyada məşhurdur.

  Tarix

Amerika qitəsi kəşfedildikdən sonra Avropa dövlətləri surətlə bu qitədə koloniyalar qurmağa başladılar. 1536-cı ildə Argentinaya gələn İspanlar bugün Buenos Aires olaraq bilinən yerdə ilk koloniya qurdular. Fəqət şəhərə yerleşmə ancaq on sekizinci əsrdə oldu. Argentina 1776-cı ilə qədər İspaniyaya bağlı Peru Ümumi qubernatorluğunda idarə edildi. Bu ildən sonra La Plata Ümumi qubernatorluğu quruldu və Buenos Aires ümumi qubernatorluğunun paytaxtı oldu. 1806’da Buenos Aires’in İngilislər tərəfindən qısa bir müddət işğal edilməsi, Argentinan’in istiqlal mübarizəsi üçün bir başlanğıc olmuşdur. 1808-ci ildə Napoleonun İspaniyaya girməsi müstəqillik mübarizəsini sürətləmdirdi. Ölkə 1812-ci ilə doğru istiqlaliliyyətini qazandısa da, 1816 ilinə qədər müstəqil bir dövlət olduğu rəsmən elan edilmədi. İstiqlal həraketının baş lideri və qəhrəmanı, Çilinin də qurtarılması üçün vacib bir insan olan General Jose de San Martin’dir. İkinci Dünya müharibəsi əsnasında Argentina hökumətlərinin gizli ve kamuflyaj edilmiş Nasist tərəfdarı tutumları, Amerika Birleşik Ştatları ve cənub yarım kürəsinin digər ölkələri ilə münasibətlərinin gərginləşmesinə ve Argentinanın Pan-Amerikan təşkilatından çıxarılmasına sebəb oldu. Resmiyəttə bütün hərb məsələsində tərəfsiz qalan Argentina, 1945-ci ilin yazında müttəfiqlər tərəfınə girdi. Geniş ölçüəe ABŞ-ın dəstəyi səbəbilə o ilin sonuna doğru Birləşmiş Millətlər daxil oldu ve təşkilatın məsələlerində önəmli bir rol oynadı. müharibədən sonra general olan Juan Domingo Peron özünə qüvvətli bir pozisiya hazırlamağı bacarmış və 1946-cı ilin fevralında Argentin ada prezident seçilmişdir. Yoldaşı Eva Peron’un yardımıyla dinamik və sərt bir idarə qurmağı başararaq, zamanında, siyasi dəstəyini silahlı qüvvətlərdən almağa çalışan siniflərə sözünü keçirməsini bilmişdir. Media bir dÖvlƏt organı halına gətirmiş və totalitar bir rejimin başçısı olaraq özünə daha böyük səlahiyyət verməsi üçün konstitusiyanı dəyişdirmişdir. Peron, işçi siniflərı arasında çox sevilmiş və hətta qəhrəman olaraq tanınmışdır. Fəqət əskəri bir zərbə ilə 1955-ci ildə devrilmiş, uzun iəler sürgündə yaşamış ve sonra dönərek 1973-cü ildə dövlet başçısı olmuşdur. Bir ill sonra ölməsi üzerinə İsabel Peron olaraq tanınan üçüncü həyat yoldaşı dövlət başçısı oldu. ÖlkƏnin birlik ve bərabərliyini saxlayamayınca 1976-cı ildə ordu tərəfindən devrildi.[ Argentinanın köhnə dövlət başçılarından General Galtier İngiltərəyə aid, fəqət özlərinə çox yaxın olan Falkland adalarını Aprel 1982-ci ildə işğal etdi. İngiltərə ilə olan savaşı Argentina məğlub oldu və adaları İngilislər təkrar verildi

Coğrafiyası

Argentina ərazisinin coğrafiyası mürəkkəbdir.Ölkə ərazisi şərq tərəfdən Atlantik okeani ilə,qərb tərəfdən isə And dağları ilə əhatə olunub.And dağlarının bəzi zirvələrində daimi buzlaqlar mövcuddur.Ölkınin ən cənub əraziləri isə Antarktidaya yaxınlığı ilə seçilir.

Yunanistan.

Arapça'da Roma İmparatorluğu'nda veya Doğu Roma’da yaşayan Yunanlar'a Romalı, "Rumî” denirdi. Fakat daha sonra sözcük “Rum” halini almış ve bir süre sonra da Türkiye’de Anadolu’da yaşayan Yunanlar'a denilmiştir ve günümüzde de denilmektedir. TarihteHellen sıfatı, çeşitli etnik topluluklar için kullanılmıştır. Hellen sözcüğü ilk olarak Makedonya Kralı Büyük İskender’nin Pers'ler üzerine yaptığı Asya Seferi sonunda Hellen Uygarlığı'nın kurmasıyla başlamıştır. Bu sefer sonunda Anadolu, Mezopotamya, Mısır, İran ve Kuzey Hindistan topraklarını ele geçiren İskender, doğu ve batı(Yunan) kültürlerini sentezleyerek Hellen kültürünün oluşumunu sağlamıştır. Bu olaylar meydana gelirken Yunanlar, Hellen imparatorluğu içinde dağınık halde yaşıyorlardı. Yunanlar ticari ve kültürel ilişkiler içine girdikleri çeşitli halklarla bu dağınıklığı bozup, birlik oluşturmak istediler. Birliğin oluşmasında halkların lehçe farklarına rağmen Yunanca konuşmaları da önemli bir etken olmuştur.

 

Yunanlar, kendilerine ırk birliğini açığa vuran "Hellen" adını vermeden önce, başka ırktan olanları ve başka dil konuşanları "Barbares" (Barbarlar) olarak göstermişlerdir. Bu şekilde kendileriyle yabancılar arasında bir sınır çizip; kendi ırksal topluluklarını kurarak, Hellen sözcüğünün oluşumunu sağlamışlardır. “Grek” deyimine tarihsel açıdan bakıldığında Yunanlar'ın Akdeniz'de koloniler kurması bunda büyük etken olmuştur. O zamanlarda Yunan kolonilerinden biri de İtalya yarımadasındaki Kime’dir. Kime Eğriboz adasında yaşayan Halkisliler tarafından kurulmuştur fakat bu şehrin kurulmasında Eğriboz adasının karşı kıyılarındaki Gralar yardımcı olmuştur. Bunun sonucunda bu kavmin adı İtalya'da biraz değiştirilmek suretiyle "Graikus" (Graecus) şeklini almış, sonraları Latinler tarafından tüm Hellen kavmini gösteren kolektif bir sözcük olarak kullanılmıştır.

 

"İyonya", Yunanistan'daki Dor istilası karşısında Anadolu kıyılarına göç etmek zorunda kalan ve Batı Anadolu'da on iki büyük site kuran halkın kendilerine verdikleri isimdir. İyonlar bir süre bağımsız kaldıktan sonra Anadolu’nun halklarından olan Lidyalılar'a boyun eğmişleridir.Daha sonra doğudan gelen Pers işgalerine yenilen Lidya’nın Pers egemenliğine girmesiyle İyonlar'da Pers egemenliğine girmiştir. Daha sonra bu “İyon” adı giderek yayılmaya başladı. Tevrat'ta Yavan, Asur yazıtlarında Yavnai, Pers yazılı belgelerinde Yauna olarak gösterilmiştir. Buna göre; doğudan gelen ve önce Batı Anadolu'yu -dolayısıyla İyonya'yı- ele geçiren Persler, Ege'deki düşmanlarına "Yauna" adını vermişlerdir. Bu ad zamanla bugünkü Yunanistan halkını da içene alacak şekilde genelleşmiştir. Türkler de, yanlış da olsa bu adı kullanmışlardır ve günümüzde de kullanılmaktadır. Ayrıca Arapçada Roma İmparatorluğunda veya Doğu Roma’da yaşayan Yunanlar'a Roma'lı "Rumi” denirdi. Fakat daha sonra sözcük “Rum” halini almış ve bir süre sonra da Türkiye’de Anadolu’da yaşayan Yunanlar'a denilmiştir ve günümüzde de denilmektedir.

Tarih [değiştir]
Ana madde: Yunanistan tarihi

Yunanistan'ın tarihi
Tarih öncesi Yunanistan
Kiklad Uygarlığı
Girit Uygarlığı
Miken Uygarlığı
Yunan karanlık çağları
Antik Yunanistan
Eski Yunanistan
Hellenistik Dönem

Roma hâkimiyeti
Ortaçağda Yunanistan
Bizans İmparatorluğu
Osmanlı Yunanistanı
Modern Yunanistan

I. Dünya Savaşı
Yunan Krallığı
II. Dünya Savaşı
Yunan İç Savaşı
Askerî Darbe
Yunanistan Cumhuriyeti
 

 

M.Ö. 550'lerde Eski Yunanistan

Büyük İskender'in ele geçirdiği topraklar

Yunanistan'ın ilk sakinlerine sıklıkla Pelasgi, yani "deniz halkı" denirdi. Yarımadanın bu sakinleri kuzeyden göçen işgâlcilerin etkisi ile güneye kaçtılar. Birbiri ardı sıra gelen işgallerle güney kıyılarına ve Ege Adaları'na yayıldılar. M.Ö. 3200 civarında bölgeye yeni gelenler birlikte zamanla Yunancaya dönüşen bir Hint-Avrupa dili getirdiler.

MÖ 1. binyılda kullanılan ve Homeros'un İlyada'da kullandığı eski Yunanca'nın, günümüzdeki Arnavutça'ya benzediği ve akraba olduğu şeklindeki dilbilimsel hipotez, Dorların göçleri kapsamında incelenen bir konudur.

 

Antik Yunanistan M.Ö. 2. yy.'da da Roma İmparatorluğu'nun hakimiyetine girerek ortadan kalktı. Roma İmparatorluğu'nun 4.yüzyılda bölünmesiyle de 1821'e kadar Doğu Roma ve Osmanlı İmparatorluklarının başkenti olan Konstantinopolis tarafından yönetildi. Antik kültürler ve politeist dinler bu dönemlerde yerini Ortadoğu kaynaklı dinler olan Ortodoks Hıristiyanlığa, 13.-14. yüzyıllardan sonra da Müslümanlığa bıraktı.

Günümüzdeki modern Yunanistan, 1821'de Osmanlı Devleti'nin İngiltere, Fransa ve Rusya karşısında aldığı yenilgiler sonucu, bu imparatorlukların koruma bölgesi olarak, İstanbul'un idaresinden koparılan Mora Yarımadası ve Atina'dan ibaret küçük bir bölgede 'Yunan Krallığı' adı altında kuruldu. İlk Yunan Kralı olarak da Bavyeralı aristokrat aileden gelen Otto isminde bir Alman atandı.

Daha sonraki yıllarda İngiliz ve Fransız yöneticiler, onlar açısından bu kabul edilemez durumu, Rumların doğuya olan benzerliğini, doğu düşmanlığına dönüştürmeyi başardılar.

 

Daha sonraki yıllarda İstanbul, savaş yenilgileri neticesinde, savaş galibi imparatorlukların baskılarıyla, Atina'ya şu bölgeleri vermeye mecbur kaldı:

1877-78 Rus - Osmanlı Savaşı sonucu verilen bölge: Tesalya, Orta Yunanistan

1912-13, Balkan Savaşları, verilen bölge: Epir, Makedonya (Selânik), Girit, K-b Ege (Midilli, Sisam) adaları

1918, 1. Dünya Savaşı yenilgisi, verilen bölge : Batı Trakya

1918'de galip devletler günümüzdeki Türkiye'nin batı yarısını Yunanistan, doğu yarısını Ermenistan Karadeniz kısmınıda Erzurum, Kars gibi bazı yerleşim yerleri olmak üzere Gürcistan ilan etmek istiyorlardı. Başkent İstanbul olacak, ismi tekrar Konstantinopolis'e dönecekti. Ancak plânları gerçekleşmedi.

 

1946'da, İtalya'nın 1912'de Osmanlı Devleti'nden almış olduğu 12 adanın, İngiltere'nin olmasıyla, bu adalar da Atina yönetimine geçtiğinde, Atina yönetimi 1821-1946 arasındaki 125 senede, hep savaş galibi emperyal devletlerin yanında yer alarak, İstanbul aleyhine, topraklarının yüzölçümünü yaklaşık 10 misline çıkarmayı başarmıştı.
Coğrafya [değiştir]

Arnavutluk

Makedonya
Cumhuriyeti

Bulgaristan
'

Türkiye

Yunanistan
ATİNA
Selanik
Kavala
---Taşoz
Dedeağaç
--Semadirek
Korfu
Igoumenitsa
Yenişehir
Volos
Yanya
Chalcis
Patras
Korint
.
Nafplion

.

Sparta
.
Areopolis
.
Pire
Eleusina
Laurium
Heraklion
M a k e d o n y a
Trakya
Epir
Teselya
Orta Yunanistan
Mora
Olympos dağı (2917 m)
Lefkada
Kefalonya
Zakintos-
Lemnos
Midilli
Sakız Adası
Sisam
Andros
Tinos
Mykonos
Icaria
--Patmos
Nakşa
Milos
Santorini---
Kos
Rodos
Karpathos
Kassos
Çuha Adası
Gavdos
Ege
Denizi
Girit Denizi
Myrtoan
Denizi
Yanya
Denizi
Akdeniz
Girit
K-b Ege
Adaları
Kikladlar
Oniki Ada
Yanya Adaları


Olimpos Dağı

Balkan Yarımadası üzerine kurulu olan Yunanistan, 35° - 41°′Kuzey / 19 - 22°′Doğu koordinatları arasında yer alır, doğuda Türkiye, kuzeyde Bulgaristan ve Makedonya Cumhuriyeti, kuzeybatıda ise Arnavutluk ile komşudur. Batısında İyon Denizi, güneyinde Akdeniz, doğusunda ise Ege Denizi ile çevrili olan Yunanistan, yaklaşık 3000 ada ve kayalığa sahiptir. Bu adalardan 227'sinde yerleşim olup, sadece 78'inde 100 kişiden fazla insan yaşamaktadır.

 

Yunanistan'ın 1935 kilometre uzunluğunda kara sınırı vardır;
Türkiye ile 203 km (kara sınırı 203, deniz ile birlikte, Trakya'dan Rodos'a kadar 931 km deniz sınırı)
Arnavutluk ile 282 km
Bulgaristan ile 494 km
Makedonya Cumhuriyeti ile 228 km

Deniz sınırları ise adalar ile birlikte 15,021 kilometredir. Ege Denizi'nde kıyısı bulunan iki devlet olan Türkiye ve Yunanistan'ın karasuları 6 deniz milidir.Bu kara suları Türkiye ile Yunanistan arasında soruna neden olmaktadır.
İklim ve bitki örtüsü [değiştir]

Yunanistan'da hâkim iklim büyük ölçüde Akdeniz iklimi'dir. Yazları sıcaklık ortalaması 26 °C - 28 °C 'dir. Kışlar çok sert geçmez, ancak yüksek kesimler kış boyunca kar alır. Yüzey şekilleri ise fazla yüksek olmayan dağlardan oluşan oldukça engebeli arazilerdir. Ülke'nin en yüksek noktası Eski Yunan Mitolojisi'nde tanrıların evi olduğu kabul edilen Olimpos Dağı'dır (2,917). Bunu 2,457 metre ile Parnassos Dağı izler. Ülkenin bu denli engebeli olmasının Yunan Mitolojisi'ndeki açıklaması ise tanrıların dünyayı yaratırken toprağı eleyip eleyip, Yunanistan'ın ise kalan tortulları fırlatıp savurması ile oluştuğu yönündedir. Yunanistan ayrıca 1. derece deprem kuşağı üstünde yer alır.

Alçak bölümler bitki örtüsü bakımından fakir olup, tek mevsimlik bitkiler yetişir. Ülkenin orta ve güney kısımlarında Akdeniz iklimi'nin karakteristik bitki örtüsü makiler egemendir. Dağlık bölgelerde ise ormanlar yer alır. Ormanlar ya da korular ülkenin yaklaşık %50'sini kaplar.
Demografi [değiştir] Bu maddedeki bazı bilgilerin kaynağı belirtilmemiştir.
Ayrıntılar için maddenin tartışma sayfasına bakabilirsiniz. Maddeye uygun biçimde kaynaklar ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.


Yunanistan'ın dil azınlıklarının çoğunlukta bulunduğu bölgeleri.
██ Arnavutça
██ Arvanitika
Ladino
██ Megleno-Rumence
██ Pomakça
██ Makedonca
██ Türkçe
██ Ulahça

Yunanistan'ın 2001 yılı verilerine göre nüfusu 10,964,020'dir. İstatistiklerde Yunan nüfusunun giderek yaşlanmakta olduğu göze çarpmakla beraber ülke genelinde yaşa göre nüfus dağılımı söyledir;

 

Yaş dağılımı
0 - 14 yaş = %15 (erkek 828,585; kadın 779,902)
15 - 64 = %67 (erkek 3,580,079; kadın 3,574,788)
+65 = %18 (erkek 815,247; kadın 1,022,926)

Nüfusun büyüme oranı : %0.19

Yıllık doğum oranı: binde 9.72

Ölüm oranı: binde 10.15

Bebek ölüm oranı binde 5.53


Ortalama yaşam beklentisi'
kadınlarda 81.76 yıl
erkeklerde 76.59

Etnik gruplar
%93 Yunan
%5.5 Diğer

Dinî inançlar
Hristiyan Ortodoks: %98
Müslüman: %1.3
Diğer: %0.7

Okuryazarlık:

Toplam nüfus içinde: %97.5
Erkeklerde: %98.6
Kadınlarda: %96.5

0 En büyük şehirler
Atina - 3,190,336
Selânik - 980,419
Patras - 216,592
Kandiye - 188,650
Volos - 151,591
Etnik Yapısı [değiştir]
Ana madde: Yunanlar

 

Halkın büyük çoğunluğunu etnik Yunanlar (9.555.000) oluşturur. Yunanlar büyük bir çoğunlukla Ortodoksdur. Nüfusun çoğunluğu Türkiye 'den 1924 ve 1955 mübadeleleri neticesinde göçen Rum nüfustan oluşur. 1924 öncesi Yunan Kırallığı'nın nüfusu 2 milyonun altındaydı ve bu nüfusun çoğunluğunu Yunanlaşmış Arnavutlar yani Arvanitler oluşturuyordu. Buna 1,5 milyon civarında Anadolu Rum'u eklendi. Anadolu'dan göçen Rumlar daha çok Batı Trakya ve Tesalya'ya yerleştiler ve yüksek çocuk sayısı ve nüfus artışıyla eski Arvanit/Yunan nüfusunu geride bıraktılar.

Başlıca azınlıkları Makedonlar (250.000), Tosk Arnavutları (222.000), Ulahlar (209.000), Pontuslu Rumlar (202.000), Arvanitika Arnavutları (152.000)'ndan ve Müslüman azınlıkları Türkler (150.000), Pomaklar ( 50,000), Saidî Araplar (30.000), Farslar (10.000), Afrikalılar (6.100)'dan oluşturulmaktadır.[5]

Ayrıca Karaman'da yaşayan Türk ortodokslarda mübadele sırasında Yunanistandaki Müslüman Türk lerle Mübadele sırasında değiştirmiştir. 1923 Lozan Antlaşmasına ekli protokol hükümlerince Türkiye'de yaşayan yaklaşık 193.000 Karamanlı, Rum sayılarak zorunlu nüfus değişimine tabi tutulmuşlardır
Dil [değiştir]
Ana madde: Yunanca

Yunanistan'daki tek resmî dil Yunanca'dır. Çağdaş Yunanca, Halk Yunancası ya da Yunanca söylenişiyle Demotiki (Yun. δημοτική "Đimotiki" okunur) 1976'dan beri Yunanistan'ın ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Yunanca (Ελληνικά - Elinika) 3000 yıllık bir geçmişe sahiptir. Hint-Avrupa dil ailesine aittir. Antik Yunanca Klâsik Yunan uygarlığının dili olarak kullanılmıştır. Modern Yunanca Antik Yunanca'dan oldukça farklı olmakla beraber köken olarak ona dayanır. Yunanca, Yunan Alfabesi kullanılarak yazılır.Türkçe'de batı trakya bölgesinde azınlık dili olarak konuşulmaktadır.

 

Yunanistan'ın kurulmasıyla devletin resmî dili Kathareuousa ilan edildi. Okullar ve resmî dairelerde sadece bu diyalekt kullanıldı; ancak halk bu diyalekte yabancı olduğundan evlerde ve sokaklarda Halk Yunancası (Demotiki) konuşulmaya devam edildi.

Demotiki'de birtakım bozulmalar olunca 1964'de okullarda Demotiki'nin de okutulmasına izin verildi.

Bu çift dillilik 1976 yılına kadar devam etti. 1976'da Yunanistan’da çıkan bir kanun ile Kathareuousa devletin resmi dili olmaktan çıkartıldı ve Demotiki resmi dil hâline getirildi böylece okul, resmî daire ve evlerde konuşulan dilin aynı olması sağlandı.

Yunanlar'ın uzun yıllar farklı milletlerin hâkimiyeti altında kalmaları ya da başka milletleri yönetmesinden dolayı, dilleri bu kültürlerle büyük ölçüde etkileşime girmiştir. Yunanca birçok kelime alıp verdiği gibi, etkileşimlerden yeni lehçeler bile doğmuştur, bunlardan başlıcaları;
Demotiki (Δημοτική)
Kathareuousa (Καθαρεύουσα)
Tsakonika (Τσακωνικά)
Pontus (Ποντιακά)
Kapadokya (Καππαδοκικά)
Güney İtalya (Κατωιταλικά)
Yevanika
İdarî birimler [değiştir]
Coğrafi bölgeler [değiştir]
Ana madde: Yunanistan'ın coğrafi bölgeleri